Otizm veya diğer bir deyişle “Otizm Spektrum Bozukluğu”, geçmişten günümüze artan görülme sıklığı ile her geçen gün önem kazanan bir hastalıktır. Otizm, yaşamın ilk üç yılı içinde kendisini belli eden ve yaşam boyu devam eden karmaşık gelişim bozukluğudur. Otizm erken dönemde erken belirtileri dikkate alınırsa tanı alabilir ve uygulanan özenli bir rehabilitasyon programı ile önemli oranda etkileri azaltılabilir. En erken ebeveynler, özellikle de anneler bir şeylerin yolunda gitmediğini hissetmeye başlar. Bu nedenle anne çocuğunda anormal bir durumun varlığından bahsediyorsa hekimlerin bu söylemi ciddiye alması gerekir.
HANGİ ÇOCUKLARDA OTİZMDEN ŞÜPHELENELİM?
• Yaşına göre gelişim basamaklarında geriliği olan çocuklar (Örneğin; 1 yaşını geçtiği halde işaret ile göstermeme, ce-e gibi oyunları oynamama, anlamlı 1-2 kelime söylememe, adı ile seslenildiğinde bakmama ve göz teması kurmama gb)
• Yaşıtlarının çoğundan “farklı” ya da “tuhaf” olarak nitelenen ilişki tarzları ya da ilgi alanlarına sahip olan çocuklar
• Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim sorunları yaşayan çocuklar
• Tekrarlayıcı davranışlar (anlamsız el çırpma, sallanma, dönme gb) ile kendini gösteren
• Yaşamındaki ufak değişikliklere bile aşırı tepki gösteren çocuklar
• Dokunma, ses gibi duyusal uyaranlara çok az ya da çok fazla yanıt veren çocuklar
OTİZM BAŞKA HASTALIKLARLA BİRLİKTE OLABİLİR Mİ?
• Kromozom anormallikleri (Frajil X sendromu)
• Tourette sendromu Tiklerle karakterize bir nöropsikiyatrik durumdur
• Tuberoskleroz: Cilt ve beyinde harabiyet, genellikle iyi huylu tümörler, epileptik nöbetler ve zihinsel engel ile birlikte giden genetik bir hastalıktır.
• Prosopagnosia (yüz körlüğü): hasta tanıma zorluğu yaşar. Bireyleri tanıma zorluğu çeker
• Epilepsi: en az iki nöbet meydana geldiğinde şüphelenilir
• Aleksitimi (duygu körlüğü): Duygu algılama zaafı fazladır.
• Öğrenme bozukluğu
• Dış uyarılardan kaynaklanan dürtüsellik ve hiperaktivite
• Depresyon, Korkular, post-travmatik stres bozuklukları, yemek yeme bozuklukları, uykusuzluk gibi çeşitli ek sorunlar
NE ZAMAN UZMANA BAŞVURULMALI?
Aşağıdakilerden herhangi birini gösteren çocuklar zaman geçirmeden bir uzman tarafından görülmelidir;
• 12. ayda çocuğun konuşmaya, hecelemeye başlamamış olması
• 12. ayda el işaretlerinin yokluğu (parmakla gösterme, el sallama, vb.)
• 16. ayda bir kelime dahi söyleyememesi
• 24. ayda iki kelime birlikte söyleyememe
• Herhangi bir yaşta dil ya da sosyal becerilerden herhangi birinin kaybı
OTİZM NEDENLERİ
Rafine şekerleri içeren bazı besinler (pasta, bisküviler, gofretler gb), civa, kadmiyum, arsenik gb. ağır metaller, leke çıkarıcı, parfüm, deterjan, tırnak cilası gibi organik çözücüler, dizel egzoz gazı, soğutucu ve yalıtım sıvısı olarak ve elektrik kablolarının ve elektronik ekipmanların esnek PVC kaplamalarında dengeleyici katkı maddesi olarak kullanılan PCBler (Poliklorlu bifeniller, bebek oyuncakları gb.), ftalatlar (plastik ürünlerde kullanılır), pestisitler, fenoller, alkol, sigara, uyuşturucu madde kullanmak otizme neden olabilir.
OTİSTİK BİR ÇOCUĞA VERİLMEMESİ ÖNERİLEN BESİN MADDELERİ
• Rafine şekerler (çay şekeri, früktoz vb) ve bunlarla yapılan yiyecekler (pasta, bisküviler, gofretler, baklava, revani, kadayıf vb) büyük ölçüde azaltılmalıdır.
• Çikolata: Bakır düzeyi yüksek olanlarda çikolata tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Tatlandırıcılar ve bunlarla yapılmış diyet ürünleri yenilmemelidir.
• Soya ve mısır başta olmak üzere genetiği değiştirilmiş ürünler.
• Yer fıstığı, kuru mayalar, deniz mahsulleri.
• Salisilat içeren besinlerdir (kırmızı elma, yaban mersini, üzüm, domates).
• Her türlü meşrubattan kaçınmak gerekir
• Glutensiz ve kazeinsiz diyetin yararı olduğunu bildiren çalışmalar vardır.
ALINMASI ÖNERİLEN BESİNLER:
• Mercimek, kurufasulye, nohut, taze fasulye, bezelye vb.
• Ceviz, fındık, fıstık, badem vb. sert kabuklu meyveler
• Turunçgiller, kayısı, karadut, kızılcık, kiraz, vişne, kuş üzümü, kırmızı ve kara üzüm, diğer meyveler
• Lahanalar, karnabahar, ıspanak, pazı, turp ve pancar yaprakları, şalgam, hardal yaprağı, nane, maydanoz vb. yabani yenebilen otlar
• Sarımsak, soğan, pırasa
• Ekşi maya ekmekler ve fermantasyon ürünleri (turşu, kefir, peynir, şarap, boza, sirke) bağırsak florasında bulunan probiyotikleri artırırarak etkili olabilir.
Gebelik döneminde folik asit kullanmak otizm gelişme riskini önemli oranda azaltmaktadır.
Otizm için kullanılan beslenme müdahaleleri doğrudan hastalığı iyileştirmemekte, hastalığın belirtilerini hafifletmektedir. Otizm için önerilen beslenme müdahalelerinin sayısı artmaktadır, fakat müdahalelerin birçoğu kesin klinik çalışmalarla desteklenmemektedir. Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğa sahip ailelerin hayatı zaten zordur bir de klinik etkinliği kanıtlanmamış diyet müdaheleleri ile yaşam kaliteleri daha da düşürülmektedir. Bu nedenle bu çocuklarla ilgilenen hekimlerin ve beslenme uzmanlarının çocukları deneme aracı gibi görmemeleri ve her çocuk için özelleştirilmiş bireysel beslenme biçimleri uygulamaları uygun olacaktır